Podróże kulturalne [ATENY] /odcinek 17.

Jest to jedno z najstarszych miast świata, którego zalążkiem była warownia z okresu mykeńskiego (połowa II tysiąclecia p.n.e.) na Akropolu. Później wokół niej, na sąsiadujących wzgórzach powstało rozległe miasto z agorą, areopagiem, szeregiem świątyń i gmachów użyteczności publicznej. W 480 roku p.n.e. miasto zniszczyli Persowie, odbudowę rozpoczął  Temistokles od wzniesienia nowych murów. Złote czasy miasta przypadają na V wiek, kiedy to władcą był Perykles, doprowadzając miasto do najwyższego stopnia rozwoju gospodarczego i kulturalnego. W starożytności Ateny stanowiły jeden z najważniejszych ośrodków kulturalnych to z nimi związani są m.in.: Fidiasz, Sokrates, Platon, Arystoteles. Z czasem utraciły swe posiadłości na rzecz Macedonii, władców hellenistycznych oraz Rzymu, a następnie zostały zniszczone przez Herulów i Wizygotów. Po zamknięciu Akademii Platońskiej w 529 r. straciły znaczenie i odzyskały je tak naprawdę dopiero jako stolica niepodległej Grecji po roku 1834. W 1896 odbyły się w Atenach pierwsze nowożytne Igrzyska Olimpijskie.

Sercem miasta i jego klejnotem był i pozostał Akropol - „świat bogów” jak zwykło się go nazywać. Nie bez powodu, bo właśnie tutaj oddawano cześć najważniejszym z nich – Atenie, Zeusowi, Posejdonowi. To wapienne wzgórze wznosi się  na 157 m.n.p.m i początkowo pełniło funkcje obronne. Szybko jednak stało się miejscem kultu. Powstawały tu kolejne świątynie, które zostały jednak zniszczone podczas najazdu Persów. Budowle, które stoją do dzisiaj zaczęto budować w V w p.n.e., a inicjatorem był Perykles. Świątynie na Akropolu stały się najważniejszym symbolem całej starożytnej Grecji. Do dziś część z nich zachowała się w bardzo dobrym stanie. Dotyczy to przede wszystkim dwóch z nich: Partenonu i Erechtejonu.  Partenon – słynie jako najpiękniejsza świątynia wzniesiona w porządku doryckim. Jest budowlą symetryczną, sprawia wrażenie doskonałej harmonii i lekkości tworzących go marmurowych brył. Monument wzniesiono w latach 447- 432 p.n.e., według planu Iktinosa i Kallikratesa. Dekorację rzeźbiarską świątyni Ateny uważa się za arcydzieło klasycznej rzeźby greckiej. Nic w tym dziwnego, gdyż zespół artystów pilnie pracował pod kierunkiem samego Fidiasza. Efekt ich pracy wciąż wzbudza podziw, a Akropol ateński od 1987 roku znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Samo słowo „akropol” oznacza po prostu górne miasto i ruiny akropoli spotkamy też w innych greckich metropoliach. Erechtejon – w odróżnieniu od Partenonu jest świątynią wzniesioną na nieregularnym planie. Owa marmurowa budowla jońska, usytuowana była na dwóch poziomach i prowadziły doń trzy wejścia. Erechtejon wzniesiono w latach 421-405 p.n.e. jako sanktuarium skupiające w sobie kilka obiektów kultowych (ślad w skale po trójzębie Posejdona, słone źródło, drzewo oliwne Ateny, grobowiec Kekropsa) i poświęcone kilku bóstwom (Atenie Polias – opiekunce miasta, Posejdonowi, Erechteuszowi). Na elewację Erechtejonu składają się dwa portyki: portyk kolumnowy i tzw. „Ganek Kor” -  niewielki portyk, którego dach wspiera się na sześciu kolumnach w formie wyprostowanych kobiet, które nazywane są kariatydami.

Nie każdy z turystów odwiedzających Akropol zdaje sobie sprawę, że widoczne na wzgórzu kolumny są jedynie kopiami, a oryginały zabrano chcąc chronić je przed warunkami atmosferycznymi.  W celu ochrony dzieł Akropolu w 1874 r. powstało w zagłębieniu przy jego wschodnim zboczu Muzeum Akropolu.  Prace wykopaliskowe prowadzone cały czas na wzgórzu ciągle zwiększały liczbę eksponatów, a ograniczona przestrzeń wymuszała przechowywanie znacznej ich liczby w magazynach. Po 100 latach takiej sytuacji greckie Ministerstwo Kultury podjęło decyzję o budowie Nowego Muzeum Akropolu, licząc przy okazji, że uda się do niego sprowadzić marmury Elgina.

I tutaj musi nastąpić mała dygresja dla tych, którzy nie wiedzą o co chodzi, a sprawa dotyczy jednego z najdłużej trwających w historii sporów dotyczących dzieł sztuki.

Thomas Bruce, znany jako 7. hrabia Elgin w 1799 roku został mianowany ambasadorem brytyjskim w Imperium Osmańskim, które obejmowało wówczas także terytorium Grecji z Atenami. Lord Elgin chciał wykorzystać swój pobyt w Turcji m.in. w celu sporządzenia rysunków i odlewów gipsowych starożytnych rzeźb znajdujących się w Atenach. Materiały te pragnął wykorzystać w celach prywatnych - dla ozdoby swojej nowej siedziby w Szkocji. Przed wyjazdem na placówkę obiecał bowiem swojej świeżo upieczonej żonie, że wybuduje dla niej pałac z greckimi elementami. Zatrudnił najlepszych architektów i malarzy, którzy mieli mu pomóc zrealizować ten plan. W połowie 1801 roku lord Elgin powołując się na swoją pozycję społeczną uzyskał od sułtana zezwolenie, które umożliwiało mu prowadzenie wykopalisk na terenie akropolu a także wywożenie drobnych kamieni i rzeźb. Do dziś trwa spór o rzeczywistą treść tego dokumentu, gdyż oryginał nie został nigdy odnaleziony. Według wielu źródeł dokument nigdy nie pozwalał na wywóz rzeźb, a nawet nie był wystawiony przez Sułtana tylko przez jakiegoś drobnego urzędnika. Tak czy inaczej Elgin od połowy 1801 roku zdejmował rzeźby i płaskorzeźby używając przy tym drastycznych metod. Do zdejmowania płyt stosowano łomy, piły i materiały wybuchowe powodując przy tym mnóstwo szkód. Ogółem pozyskano 56 płyt z liczącego 111 płyt pokrytego płaskorzeźbą fryzu, 15 z 92 metop i 17 figur z tympanonów. Ponadto wywieziono jedną z kariatyd i kolumnę z Erechtejonu. Rzeźby załadowane na 65 statków podróżowały przez wiele miesięcy zanim dotarły do Anglii. Jeden statek zatonął a Elgin wydał niemałą fortunę aby ładunek wydobyć. W 1810 roku lord Elgin, doprowadzony do bankructwa kosztami swojego przedsięwzięcia, zmuszony został do zaoferowania Koronie Brytyjskiej marmurów do sprzedaży. Już wówczas legalność i etyczna strona tego przedsięwzięcia budziły w Brytanii wątpliwości. Ostatecznie marmury zostały zakupione przez Wielką Brytanię w 1816 roku za kwotę 35 tys. funtów, znacznie poniżej poniesionych przez Elgina kosztów. Antyki zostały wystawione w Muzeum Brytyjskim, gdzie znajdują się do dzisiaj. Do dzisiaj również Grecja stara się o zwrot zrabowanych przez Brytyjczyka dzieł sztuki, a wskutek działalności Lorda Elgina w języku francuskim uformował się termin "elginizm" oznaczający rabunkowe pozbawianie historycznych obiektów architektonicznych ozdób rzeźbiarskich.

Wróćmy jednak do Muzeum Akropolu. Nowoczesny budynek zaprojektowany został przez Szwajcara Bernarda Tschumiego i Greka Michalisa Fotiadisa, wykonany jest ze szkła i stali i odporny na trzęsienia ziemi. Powierzchnia wystawiennicza wynosi 14 tysięcy metrów kwadratowych. Budynek położony został nad aktualnymi wykopaliskami i w związku z tym stoi na ponad 100 betonowych słupach. Wewnątrz umieszczone zostały najważniejsze znaleziska z terenu ateńskiej Świętej Skały, jak nazywane jest najbardziej znane wzgórze Aten – ponad 4 tysiące eksponatów datowanych od okresu mykeńskiego aż po czasy wczesnochrześcijańskie. Muzeum posiada trzy poziomy. Na najniższym zostały umieszczone makiety przedstawiające kolejne etapy zabudowy Akropolu oraz znaleziska z budowli usytuowanych niegdyś na jego zboczach, a także przedmioty codziennego użytku z okresu od XXX do VI w.p.n.e. Na pierwszym piętrze zobaczymy między innymi 5 z 6 kariatyd podtrzymujących dach Erechtejonu, fryz ze świątyni Ateny Nike, marmurowe figurki młodych dziewcząt (tzw. kor) niosących dary wotywne.  Ściany ostatniego poziomu, Galerii Partenonu, są całkowicie przeszklone zapewniając widok na Świętą Skałę. Daje to niesamowite wrażenie połączenia między wystawą, a miejscem z którego pochodzą eksponaty, ponieważ to piętro w całości zostało poświęcone tej świątyni. Prostokątne, betonowe wnętrze galerii posiada zarówno wymiary, jak i położenie dokładnie takie, jak Partenon. Na jego zewnętrznym obwodzie wyeksponowane zostały kolejno ułożone płaskorzeźby. Również ilość wykonanych ze stali szlachetnej słupów jest identyczna, jak w znanej świątyni. Marmury ze świątyni Partenonu rozmieszczono dokładnie tak, jak znajdowały się na oryginalnej świątyni. W Galerii Partenonu zobaczymy fragmenty fryzu panatenajskiego (Panatenaje to święto narodzin Ateny), wykonanego przez Fidiasza. Składał się ze 115 bloków, o łącznej długości 160 m. Niestety muzeum jest w posiadaniu tylko 50 m. 92 metopy z Partenonu – każda metopa przedstawia osobną scenę z udziałem najczęściej dwóch postaci, ilustrującą legendarną bitwę, symbolizując zwycięstwo Ateńczyków nad Persami. Metopy wschodnie ukazują sceny z gigantomachii, zachodnie z amazonomachii, południowe z centauromachii a północne z eposu Iliupersis. Atena zadumana – starożytna marmurowa grecka stela z reliefem przedstawiającym boginię Atenę.

Zapraszam do zwiedzania muzeum:

https://artsandculture.google.com/streetview/acropolis-museum/IwFUpQvIJ1QDVA?sv_lng=23.7282032&sv_lat=37.9681684&sv_h=40.886719793547975&sv_p=-11.278860076192416&sv_pid=t65OTdI1BloiINk1Y00BqQ&sv_z=1
 
Kamerka na żywo Akropol: https://www.skylinewebcams.com/pl/webcam/ellada/atiki/athina/acropolis.html
 
Oraz widok z lotu ptaka na samo wzgórze: https://www.airpano.com/360photo/acropolis-athens-greece/
 
I na całe Ateny: https://www.airpano.com/360photo/athens-greece/